Zaginione Archiwum
Folkowe nawiązania do kultury śląskiej...źródłowo, ekperymentalnie
W berlińskich zbiorach Phonogramm-Archiv odnaleziono niedawno bodaj najstarsze, pochodzące z 1913 r. rejestracje akustyczne muzyczne folkloru Górnego Śląska. Są to nagrania na wałkach fonograficznych, sporządzone przez niemieckiego nauczyciela Paula Schmidta, którego zaintrygowała odrębność i specyfika muzyczna zasłyszanego repertuaru. Spośród powierzonych mu 40 wałków, 34 wykorzystał dla rejestracji przekazów muzycznych. Te właśnie, do dziś nie wydane nagrania, są inspiracją koncertu.
Wykonane na nowo z użyciem najnowocześniejszych środków techniki muzycznej – instrumentów hybrydowych, looperów, przetwarzania elektroakustycznego oraz komputerów muzycznych tworzą specyficzną podróż od przeszłości w przyszłość poprzez folklor naszego regionu. To nowoczesne spojrzenie na te same melodie, które zawiera zaginione i na nowo odnalezione archiwum.
Materiał źródłowy koncertu to oryginalne nagrania z 1913 roku. Paul Schmidt zarejestrował na nich śpiew, grę instrumentalną i modlitwy mieszkańców okolic Prudnika (Neustadt), to jest miejscowości: Polnisch-Rasselwitz, Sedschütz i Pechhütte. Schmidt zafascynowany był melodyką gwary śląskiej i specyfiką śląskiego repertuaru. Widział tu odrębności, interesujące i charakterystyczne dla regionu Śląska zwroty melodyczne, wpływy czeskie, morawskie i niemieckie.
Niewątpliwą wartością jest już samo istnienie tych cennych zbiorów, gdyż pierwsze archiwa dźwiękowe, gromadzące muzykę tradycyjną zainicjowane zostały na przełomie XIX i XX wieku. Materiał, z którego korzystamy, jest więc jednym z najstarszych na świecie. Poznanie zachowanych w ten sposób przekazów umożliwia spojrzenie na współczesną kulturę muzyczną w aspekcie historycznym: usłyszenie, jak śpiewano i grano sto lat temu.
Nieprawdą jest, że pieśni te zaginęły bezpowrotnie. Większość funkcjonowała w ludowych przekazach ustnych, podlegając jednak ciągłym przeobrażeniom. Zatraciła się natomiast pamięć o archiwalnych, dźwiękowych przekazach, które znów ujrzały światło dzienne.
Współcześnie obserwujemy wzrost zainteresowania muzyką tradycyjną w środowiskach młodzieżowych. Spowodowany jest on być może efektem „wypalenia” i komercjalizacji popularnych jeszcze pod koniec XX wieku nurtów stylistycznych. Charakterystyczne jednak, że owo folkowe nawiązywanie do tradycji czerpie głównie z kultur wschodu i południa lub z głębokiej północy. „Zaginione archiwum” to propozycja skorzystania z bogactw własnej – śląskiej kultury. Oprócz bowiem bogatego w tym regionie zasobu źródeł pisanych, posiadamy również jedne z najstarszych i najcenniejszych zabytków fonograficznych kultury tradycyjnej.
Ich wykorzystanie nie oznacza chęci zakonserwowania status quo ante. Proponujemy twórcze przetwarzanie: tu, poprzez wykorzystanie nowoczesnych urządzeń i instrumentów (akordeon hybrydowy, looper, elektroniczne przetwarzanie dźwięku), jak również improwizację i modyfikację formy. Żaden z tych zabiegów nie jest jednak rewolucją: wszak jedną z podstawowych cech kultury tradycyjnej jest jej wariabilność, zmienność, chęć dodania czegoś od siebie. To właśnie robimy...
Dariusz Kownacki
Akordeonista, absolwent AM we Wrocławiu, nauczyciel (PSM I i II st. w Opolu i Nysie), wychowawca laureatów ogólnopolskich i międzynarodowych konkursów muzycznych. Prowadzi i organizuje warsztaty akordeonowe klas akordeonu w regionie opolskim. Uczestniczy w festiwalach i konkursach muzycznych jako nauczyciel, obserwator, referent. W kręgu jego zainteresowań ważne miejsce zajmuje tradycyjna kultura oraz gwara śląska. Jako juror i organizator bierze udział w regionalnych konkursach i festiwalach folklorystycznych.
Mariusz Pucia
Klarnecista, etnomuzykolog, absolwent PSM II st. w Opolu i Muzykologii w KUL, adiunkt w Uniwersytecie Opolskim. Laureat wyróżnienia w konkursie „Folkowy fonogram roku 2009”, współautor projektów badawczych i popularyzatorskich, jak wystawa „Śląscy Teksańczycy wczoraj i dziś” (www.slask-texas.org) i innych. Prowadzi regularną działalność koncertową jako instrumentalista oraz w ramach kameralnego zespołu wokalnego, którego jest założycielem i dyrygentem.
Anna Dzwonkowska-Pucia
Sopranistka, absolwentka PSM II st. w Lublinie w zakresie śpiewu solowego, a także socjolog – specjalizacja w dziedzinie socjologii kultury. Szczególne miejsce w swojej pracy badawczej poświęca zagadnieniom tożsamości społeczno-kulturowej na Śląsku. Od 2011 roku regularnie koncertuje w ramach kameralnego wokalnego zespołu Ad Novem.